آنچه در کولبیوی سومالی اتفاق افتاد

در کولبیوی سومالی چه اتفاقی رخ داد: یک تحقیق منبع باز

داستان رسمی

روز جمعه ۲۷ ژانویه ۲۰۱۷، تأسیسات نظامی نیروی دفاع کنیا (KDF) در یکی از روستاهای سومالی به‌نام کولبیو، مورد حمله‌ی شبه نظامیان الشباب (شاخه‌ای از القاعده) قرار گرفت. در نتیجه‌گیری فوری از این حمله، پیامد آن مورد تردیدهای جدی قرار داشت. منابع رسمی کنیا، در بیانه‌ای رسمی، تلفات KDF را فقط نه تن و تلفات الشباب را بیش از ۷۰ تن برآورد کردند. بیانیه‌ی رسمی، سناریویی را تشریح می‌کرد که در آن گروه‌های کنیایی با موفقیت حمله‌ی الشباب را دفع کرده بودند، حمله‌ای که شامل دو خودروی حامل مواد منفجره‌ی دست‌ساز (VBIED) می‌شد. سخنگوی خانه‌ی دولت، مانوا اسی‌پیسو ادعا کرد که الشباب به هیچ وجه وارد محدوده‌ی دفاعی پایگاه نشده است. گزارش‌های بعدی، اطلاعات دسته اولی را از زبان سربازان حاضر در پایگاه ارائه داد، سربازانی که با جزئیات از دفاع موفق و البته آشفته‌ی پایگاه خبر می‌دادند.

پیش زمینه

نخستین بار نیروهای کنیایی طی عملیات لیندا انچیدر اواخر سال ۲۰۱۱ وارد جنوب سومالی شدند که منجر به عقب راندن شبه‌نظامیان الشباب از چندین پایگاه در سرتاسر مرز مشترک دو کشور شد. اندکی پس از آن کنیا موافقت کرد تا نیروهایش را تحت فرمان مأموریت اتحادیه‌ی آفریقا در سومالی (AMISOM) قرار دهد که از سال ۲۰۰۷ در عملیات حفظ صلح به حمایت از دولت سومالی مشغول بود. سال ۲۰۱۲، نیروهای کنیا و متحدان سومالیایی‌اش، آخرین پایگاه‌های اصلی الشباب در جنوب و مرکز ایالت جوبا یعنی کیسمایو را گرفتند. به‌عنوان بخشی از فرمان AMISOM، نیروهای کنیایی مسئولیت «بخش ۲» را برعهده داشتند، که شامل مناطق جنوبی جوبای پایین دست و میانی می‌شد.

در ژانویه‌ی ۲۰۱۶، الشباب به پایگاه عملیاتی کنیا در العاد، شهری در ایالت گدوی سومالی، حمله کرد. طی این حمله حدود ۱۵۰ سرباز کنیایی هنگام اشغال پایگاه توسط نیروهای الشباب کشته شدند. حمله به العاد با حملات دیگر الشباب به پایگاه‌های مجزای AMISOM و ارتش ملی سومالی (SNA) دنبال شد، شامل پایگاه بروندی در لیگو در ژوئن ۲۰۱۵ و پایگاه اوگاندا در جنال در سپتامبر همان سال. مؤسسه‌ی IPI در گزارشی دقیق و جامع، بسیاری از نقاط ضعف استراتژیک پایگاه العاد را برشمرده است. به‌جز بعد مسافت و سختی دسترسی به این مکان، این پایگاه به‌وضوح از کمبود اقدام‌های احتیاطی جهت پیشگیری از حملات VBIED رنج می‌برد. هرچند گزارش‌ها و تحلیل‌های داخلی و بین‌المللی بسیاری پیرامون این حمله صورت گرفت و الشباب با مانور تبلیغاتی روی آن، بسیار بزرگش کرد، اما دولت کنیا هنوز به میزان ضررهای وارده اذعان یا با درخواست تحقیق و رسیدگی موافقت نکرده است.

چه اتفاقی رخ داد؟

همانطور که گزارش‌هایی از سوی شاهدان عینی حمله‌ی کولبیو روی خروجی رسانه‌های سومالی و کنیا قرار می‌گرفت، تردیدها نسبت به توضیحات مقامات رسمی کنیا افزایش می‌یافت. براساس گزارش‌های مذکور، الشباب پادگان KDF را درهم شکسته و ده‌ها تن از مدافعان را از پای درآورده بود. هنگامی‌که این گروه حجم بالایی از تصاویر به‌اصطلاح حمله را منتشر کرد، آن گزارش‌ها تأیید بیشتری یافت. تصاویر مذکور، سلطه‌ی شبه‌نظامیان بر پایگاه و ده‌ها کنیایی کشته شده را نشان می‌دادند. از مجموع این تصاویر و گزارش‌های خبریِ کنیا و سومالی، تصویری متعارض از جریان اتفاقات رخ داده حاصل شد.

نحوه‌ی آغاز حمله

اولین هشدار نسبت به حضور الشباب در نزدیکی کولبیو به نوامبر ۲۰۱۶ برمی‌گردد، یعنی زمانی که بازرس کل پلیس کنیا، جوزف بوانت اعلام کرد که احتمالاً شبه‌نظامیان از باران‌های موسمی سود خواهند برد تا به منطقه رخنه کرده و حملاتی را ترتیب دهند. مانند حمله‌ی العاد، در این مورد نیز رسانه‌های محلی ادعا کردند که فرماندهان KDF، اطلاعات مربوط به حملات برنامه‌ریزی شده‌ی الشباب را در اختیار دارند. روزنامه‌ی ستاره‌ی کنیا اظهار داشت که یک سرباز کنیایی در پایگاه ادعا کرده است که افراد رده‌بالا می‌دانستند که الشباب برای شروع حمله‌ای برنامه‌ریزی کرده تا سالگرد العاد در ۱۵ ژانویه را جشن بگیرد. نویسنده‌ی صفحه‌ی توییتر Digital Kenyan Corps COPS، که گزارش‌های جرم و جنایت در کنیا را بازخوانی می‌کند، به نقل از منبعی آگاه در نیروی امنیت داخلی الشباب امنیت اعلام کرد که حدود ۱۵۰ شبه‌نظامی الشباب در نزدیکی شهر کنیایی هولوگو در ۲۰ کیلومتری جنوب کولبیو تجمع یافته بودند تا در سالگرد حمله‌ی العاد، حمله‌ای به همان سبک را ترتیب دهند.

پیش از ۲۷ ژانویه هم نیروهای کنیا و هم الشباب در این منطقه فعال بودند. شبه‌نظامیان الشباب به ستون کنیا در نزدیکی کولبیو، و هم چنین دسته‌های مستقر در هولوگو در ماه‌های گذشته حمله کرده بودند. دو روز پیش از این حمله، نیروهای کنیا و سومالی حمله‌ای نافرجام به شهر بدبده در شمال شرقی کولبیو ترتیب داده بودند که KDF به دنبال حمله‌ی العاد از آن دست کشید. گزارش‌های بعدی اظهار داشتند که الشباب حمله به کولبیو را از بدبده، برنامه‌‌ریزی و آغاز کرده بود.

تصاویر ازطریق Google Earth

نیروهای KDF مستقر در کولبیو، متشکل از ۱۲۰ مرد از پانزدهمین گردان تفنگداران کنیا بودند، که جای قبلی خود را در همان ماه قبل با یک پادگان نامشخص سومالیایی جایگزین کرده بودند. طبق گزارش‌های رسانه‌ها و تحلیل‌گران، نیروی حمله‌ی الشباب از تیپ صالح نهبان آمده، تیپی که به احترام یکی از عوامل کنیاییِ درگذشته‌ی القاعده نامگذاری شده بود. تیپ صالح نهبان، مسئول حملات مذکور در العاد، لیگو و جنال است.

آغاز کردن حملات

سرگرد دنیس گیرنج، فرمانده‌ی اردوی نیروهای دفاع کنیا در کولبیو، اعلام کرد از آنجاکه نیروهای کنیایی انتظار فعالیت الشباب در این منطقه را داشتند، پیش از حمله گشت‌های خود را فرستاده بودند. این ادعا حداقل با یک گزارش دیگر تأیید شد. گزارش‌هایی از منابع نظامی متعدد سومالیایی و کنیایی ادعا کردند که هواپیماهای کنترل از راه دور KDF قادر بودند شبه‌نظامیان الشباب را حول و حوش پایگاه رؤیت کنند، چیزی که به سربازان مدافع این امکان را می‌داد که مواضع آنها را با آتش خمپاره مورد هدف قرار دهند. در حدود ۵ صبح، دو خودروی حامل دستگاه‌های منفجره‌ی دست‌‌ساز (VBIED) به پایگاه نزدیک شدند، و حداقل یک انفجار پس از تجاوز به حریم پایگاه رخ داد. نیروهای کنیا خودروی دیگر را پیش از رسیدن به پایگاه منفجر کردند. یکی از رانندگان VBIED، ملیت کنیایی داشت.

طبق یکی از گزارش‌ها، VBIED اول مسئول تعداد زیادی از تلفات درمان مدافعین بود، «گفته می‌شود که VBIED مذکور دستکم ۴۲ سرباز را کشت درحالیکه ۲۵ سرباز دیگر به‌دست شبه نظامیانی کشته شدند که در واگن‌های روباز ایستاده بودند و رگبار موشک و مسلسل‌های خود را بر اردوی از دست رفته‌ی سربازان باریدن گرفته بودند.» گفته شده که چیزی درحدود ۵۰۰ شبه نظامی در این حمله شرکت داشته‌اند. یکی از سربازان به روزنامه‌ی دیلی نیشن کنیا گفت «پس از انفجار سومین VBIED، دفاع ما امید خود را از دست داد. شبه‌نظامیان الشباب به هر طرف می‌دویدند. ما برای نجات جان خود پا به فرار گذاشتیم.» یک فرمانده‌ی ارتش سومالی این حمله را اینگونه توصیف کرد: « مبادله‌ی آتش و درگیری شدیدی بود که قریب به یک ساعت پیش از آنکه شبه‌نظامیان مجتمع را پاکسازی کنند، ادامه داشت.»

با شدت یافتن درگیری، بخشی از مدافعین عقب کشیده و دوباره دور هم جمع شدند. شاید همین مانع شد که الشباب کل پادگان را در دست بگیرد، هرچند که درواقع پایگاه محکوم به سرنوشتی تغییرناپذیر بود. استاندارد به نقل از منابع نظامی ادعا کرد که «دو جوخه متشکل از ۷۲ مرد پس از فرمان عقب‌نشینی فرماندهانشان، جان سالم به‌در‌ بردند، درحالیکه احتمالاً در اشتباهی تاکتیکی دو جوخه‌ی دیگر به درگیری با مهاجمان ادامه دادند و پیش از اشغال شدن پایگاه، رنج و دردسر بسیاری را تحمل کردند.» خانمی ساکن کولبیو اظهار داشت که «سربازان کنیایی را دیده که پس از سررسیدن شبه‌نظامیان پایگاه را به‌سرعت ترک می‌کرده‌اند.»

مدافعین پایگاه توانستند با پادگان‌های مجاوری که تعدادی از آنها نسبتاً به کولبیو نزدیک بودند، تماسی اضطراری بگیرند. ظاهراً الشباب برای چنین موقعیتی نقشه داشت و ادوات انفجاری دست‌سازش را در جاده‌های مورد استفاده‌ی نیروهای کنیایی کار گذاشته بود. IED دو پلیس کنیایی را در مسیر حرکتشان به سمت پایگاه جهت نجات نیروهای KDF، به قتل رساند. به نقل از یک مقام رسمی کنیایی «نیروهای تقویتی مستقرشده در کنیا توسط TKDF با هجوم IED در مسیر MSR (جاده اصلی تدارکات) مواجه شده و ناچار به انصراف از مأموریت گشتند» که موجب ساعت‌ها تأخیر شد. نیروهای کنیایی در ۲۸ ژانویه پس از افت‌وخیز بسیار، با بازپس‌گیری پایگاه، کنترل آن را دوباره در دست گرفتند.

استاندارد به‌نقل از منابع نظامی ادعا کرد که درمجموع ۶۸ سرباز کنیایی در کولبیو کشته شده‌اند. نخست‌وزیر سابق و سیاستمدار اپوزیسیون ریلا اُدینگا این ادعا را معتبر دانستند و اظهار داشتند: «در حال حاضر شکی نداریم که ده‌ها سرباز ما در راه وظیفه‌ی خود در سومالی، به‌دنبال حمله‌ی شبه‌نظامیان جان خود را از دست داده‌اند.» رسانه‌های کنیا و سومالی در مراسم تدفین عمومی، اسامی حداقل بیست سرباز و افسر KDF را شناسایی کردند که در کولبیو کشته شده بودند.

یک تحلیل منبع باز

به‌دست آوردن تصویری واضح از آنچه در ۲۷ ژانویه رخ داد، تنها با تکیه بر تعداد انگشت‌شماری از گزارش‌های دست اول، که برخی از آنها شرحی کاملاً متفاوت از درگیری ارائه می‌دهند، دشوار است. تصویری که الشباب و دولت کنیا به‌دست می‌دهند، مصالح بیشتری جهت بررسی سیر وقایع فراهم می‌سازد. درحالیکه الشباب تصاویر بسیاری منتشر کرد که ظاهراً شبه‌نظامیان در اردوی دشمن و تعدادی از اجساد مدافعین را نشان می‌داد، مقامات رسمی کنیا اعتبار این تصاویر را زیر سؤال بردند. سرگرد دنیس گیرنج، فرمانده‌ی KDF در کولبیو گفت: « هیچ تانکی در کولبیو وجود نداشت، بنابراین آن تصاویر به جای دیگری تعلق دارند. آنها به‌محض اینکه هواپیماها شروع به شلیک کردند، محل را ترک نمودند.» برای خنثی کردن ادعاهای الشباب، ده روز پس از حمله، مقامات رسمی در کانال تلویزیونی NTV کنیا، گزارشی از پایگاه به همراه کلیپ کوتاهی پخش کردند که توسط پهباد گرفته شده بود و ظاهراً دسته‌های KDF را در ساعت ۲:۳۴ بعدازظهر ۲۷ ژانویه نشان می‌داد که بر پایگاه سلطه داشتند.

اگر ثابت شود که این فیلم از پایگاه گرفته شده، تنها تصویر موجود از پایگاه کولبیو به‌جز مجموعه تصاویر الشباب خواهد بود. در جستجوی عمومی تصاویری که در Google Earth یا Terraserver در دسترس هستند، پایگاه قابل رؤیت نیست. مختصات روی فیلم پهباد ۱ ۰۷.۴۱ S 41 14.24 E به محلی در نزدیکی شهر کولبیو مربوط می‌شود. ویدیوی NTV فرصتی جهت بررسی صحت تصاویر الشباب، و تأیید بخش‌هایی از گزارش‌های متناقض فراهم می‌آورد. الشباب عکس‌های خود را پیش از عمومیت یافتن دسترسی به فیلم پهبادِ KDF منتشر کرده بود، فیلمی که از انتشار عکس‌های این گروه با ادعای شباهت داشتن به پایگاه جلوگیری می‌کرد.

ویدیوی NTV طی گردشی با خبرنگار این شبکه، بخش محدودی از پایگاه و حوالی آن را نشان می‌دهد. در حدود دقیقه‌ی ششم، جوخه‌های کنایی در کنار یک خمپاره‌ انداز قوی دیده می‌شوند، یعنی نشان می‌دهند درحال شلیک گلوله‌ی خمپاره هستند. پیش از شلیک گلوله، دوربین برای مدتی کوتاه به سمت بالا کشیده می‌شود تا نمای وسیع‌تری از پایگاه نشان دهد. از این نما، می‌توان محل قرارگیری خمپاره‌ انداز را با فیلم پهباد مطابقت داد، همانطور که در پایین دیده می‌شود، کادرهای رنگی نقاط اشتراک جالب توجه در هر تصویر را نشان می‌دهد.

تصویر پخش شده از Kenya NTV: با پای پیاده در کولبیو: NTV دسترسی انحصاری به پایگاه KDF در سومالی را در دست دارد.

به‌نظر می‌رسد چادر برزنتی متمایز با وصله‌های مشکی که محل قرارگیری خمپاره‌ انداز است (نارنجی)، محل استقرار چادر برزنتی راه‌راه (آبی)، موضع چادر سفید یکدست (زرد) و ساختمان دارای سقف آبی (قرمز)، مکان‌هایی یکسان در فیلم‌های پهباد و NTV هستند. هرچند همان موضع خمپاره ‌انداز در فیلم NTV، در عکس‌های الشباب از حمله دیده نمی‌شود، اما ساختمان مشابه‌ی با سقف آبی (که در زیر بزرگنمایی شده) به‌وضوح در چند عکس خود را نشان می‌دهد.

تصویر پخش شده از Kenya NTV: با پای پیاده در کولبیو: NTV دسترسی انحصاری به پایگاه KDF در سومالی را در دست دارد.