آیا آمریکا در موصل از فسفر سفید استفاده کرده است؟
چندی پیش، پایگاه خبری اعماق، منتسب به داعش، ادعا کرد که ایالات متحده در چارچوب عملیات ائتلاف ضد داعش در نبرد موصل از فسفر سفید استفاده کرده. ادعای مشابه‌ی را صلاح الشربینی و انجمن علمای مسلمان در عراق نیز تکرار کردند. در پژوهش زیر، این ادعا مورد بررسی عمیق‌تری قرار می‌گیرد.
تحلیل ویدیوی مربوط به ادعا
در ۱۱ مارس ۲۰۱۷، پایگاه خبری اعماق از طریق کانال‌های رسانه‌ای آنلاین خود ، یک ویدیوی ۷۴ ثانیه‌ای منتشر کرد. این ویدیو بدون ذکر سرمقاله، مجددا روی توییتر بارگذاری شد، چرا که بسیاری از منابع اعماق تمایل داشتند به سرعت از اینترنت محو شوند.
Seems Islamic State has been targeted with white phosphorus in Mosul, #Iraq. Objects in A’maq video strongly resembling WP felt wedges. pic.twitter.com/WnYqseTPKz
— Christiaan Triebert (@trbrtc) March 11, 2017
ویدیو با این عنوان آغاز می‌شود: (موصل- عواقب بمباران آمریکا با فسفر سفید در منطقه‌ی مسکونی سمت راست) و یک تاریخ (۱۱ مارس ۲۰۱۷). «سمت راست» این مورد به کناره‌ی شرقی رود فرات مربوط می‌شود که موصل غربی است.
پایگاه خبری اعماق
در ادامه مردی نقاب‌پوش را در یک خیابان با پس‌زمینه‌ی بلوک‌های آپارتمانی و نواری در وسط آن می‌بینیم. به نظر می‌رسد وی یکی از نیروهای داعش باشد.
او می‌گوید: «دشمنان خداوند ادعا کردند که از مواد شیمیایی یا فسفر سفید در موصل استفاده نکرده‌اند، اما پرودگار قادر و متعال دست آنها را رو کرد و ما در اینجا شاهد بقایای آنچه استفاده کرده‌اند هستیم.»
سپس این شخص به راه افتاده و به چند شیء در خیابان اشاره می‌کند که با ضربه‌ی چوبی که به آنها وارد می‌آورد، آتش می‌گیرند. احتراق هنگام قرارگیری درمعرض اکسیژن ویژگی سطوح قرارگرفته در معرض دود فسفر سفید است. این خاصیت می‌تواند جهت تولید دود تارکننده در منطقه‌ی هدف مورد استفاده قرار گیرد.
شی قرار گرفته در معرض دود فسفر سفید
ضمنا، یکی از اشیاء نشان داده شده در این ویدیو، شباهت زیادی به درپوش قوطی خرج تسلیحات WP(فسفر سفید) دارد. تصاویر مرجع موجود از WP شامل گوه‌های نمدی ۴/۳ اینچی است که شباهت بسیاری به اشیای نشان داده شده در ویدیو دارند.
شی شبیه درب قوطی که شباهت زیادی به خرج تسلیحات WP(فسفر سفید) دارد
مکانیابی جغرافیایی ویدیو
چطور مکان جغرافیایی این ویدیو را تشخیص دهیم؟ بسیار ساده است. در اینجا نحوه‌ی کار را توضیح می‌دهم.
اگر عرب‌زبان هستید ، احتمالاً متوجه شده‌اید که مرد نقاب‌پوش می‌گوید کجاست: «نزدیک آپارتمان‌های الیرموک». یافتن این مکان در ویکیمپیا ساده است. این سایت به کاربران اینترنت اجازه می‌دهد تا روی تصاویر ماهواره‌ای توضیح و تفسیر خود را اضافه کنند. به محض اینکه مکانی را با عنوان آپارتمان‌های الیرموک در ویکیمپیا یافتید، فقط سعی کنید عناصر نشان داده شده در ویدیو را با تصویر ماهواره‌ای انطباق دهید، به این ترتیب متوجه خواهید شد که این دقیقاً همان مکان است.
مکان یابی آپارتمان‌های الیرموک در ویکیمیپا
اما اگر عرب‌زبان نبودید، چطور؟ باز هم نسبتاً ساده است. روند کار را توضیح خواهم داد.
اگر سعی دارید مکان جغرافیایی چیزی را مشخص کنید، بهتر است منطقه‌ی جستجوی خود را کوچک کنید. همانطور که توضیحات ویدیو می‌گوید، مکان موردنظر در موصل قرار دارد (اما نمی‌گوید در کدام قسمت)، شروع جستجو در این شهر راه خوبی برای آغاز کار است.
حالا چه چیزی در این ویدیو می‌بینیم که ممکن است در تصویر ماهواره‌ای قابل شناسایی باشد؟ بلوک‌های آپارتمانی سه طبقه (آنها را بشمارید!) که با فاصله از یکدیگر قرار گرفته‌اند، و خیابانی نه‌چندان عریض. نیروهای داعش می‌توانند در کدام بخش‌های شهر حضور داشته باشند که این خیابان و آپارتمان‌ها در آن قرار دارد؟ در بخش‌هایی که داعش هنوز بر آنها سلطه دارد. بنابراین می‌توانیم مناطقی را که تحت کنترل نیروهای مقابل داعش است از جستجوی خود کنار بگذاریم.
چگونه؟ پروژه‌ی نقشه‌نگاری منبع بازی وجود دارد که کنترل منطقه‌ای در سوریه و عراق را در سایتی با آدرس LiveUAMap.com با تمرکز بر داعش نشان می‌دهد به سادگی در تاریخ موردنظرمان، به موصل می‌رویم تا مناطق تحت سلطه‌ی داعش را در آن زمان ببینیم.
کنترل منطقه ای در سوریه با سرویس LiveUAMap.com
سپس به ویکیمپیا می‌رویم، جایی که علاوه بر فراهم کردن تصاویر ماهواره‌ای حاشیه‌نویسی شده، امکانی عالی در دسترس است تا میان سرویس‌های ماهواره‌ای و نقشه‌نگاری رایگان مثل Google Maps و عکس‌های هوایی Microsoft Bing انتخاب کنیم و این نکته‌ی مهمی است چرا که گوگل از سال ۲۰۰۳ تصاویر خود از عراق را به روز نکرده است (حداقل تا زمان نگاشت این مقاله که این طور بوده!). از این جهت، به‌شدت به شما پیشنهاد می‌کنم از نقشه‌های Microsoft Bing استفاده کنید، چرا که تصاویر آنها از موصل به نوامبر ۲۰۱۳ برمی‌گردد.
حال به‌سادگی این منطقه را که در دست داعش است، از نظر وجود بلوک‌های آپارتمانی نسبتاً بلندِ با فاصله بررسی کنید. موارد این‌چنینی زیادی وجود ندارد.
بررسی مناطق در دست داعش با سرویس ویکیمیپا
آیا می‌توان عناصری در تصویر ماهواره‌ای یافت که با تصاویر ویدیویی مطابقت داشته باشند؟ بله، تعداد بلوک‌های آپارتمانی، فاصله‌ی آنها از یکدیگر، خیابان و مختصات خیابان‌ها و بلوک‌های آپارتمانی. حتی می‌توان محل قرارگیری درخت‌ها را در تصویر ماهواره‌ای مشخص کرد.
مکانیابی در تصاویر ویدئویی
بدین ترتیب ما محل دقیق قرارگیری اشیای مشابه بخش‌هایی از تسلیحات WP را مشخص کردیم که در ویدیو نشان داده می‌شوند. این بخش از موصل آن روز خط مقدم میان داعش و نیروهای مقابلش بوده.
محل دقیق قرارگیری بخش‌هایی از تسلیحات WP
واکنشی از طرف ائتلاف به فرماندهی آمریکا
با در نظر گرفتن استفاده‌ی مشکوک از فسفر سفید و مکانیابی، به دفتر روابط عمومی نیروی ضربت ترکیبی مشترک (CJTF) عملیات حل‌وفصل ذاتی ایمیل زدم که تحت امرِ فرماندهی مرکزی آمریکا(CENTCOM) است.
CJTF-OIR در پاسخ، ایمیلی ارسال کردند که می‌گفت درجریان ویدیوی اعماق هستند. هرچند که آنها علیرغم پرسش صریح من، استفاده از فسفر سفید در آن روز در موصل توسط خود یا هم‌پیمانان‌شان را تأیید یا تکذیب نکردند.
درعوض گفتند که مطابق با قانون درگیری‌های مسلحانه، «از گلوله‌های فسفر سفید جهت غربالگری، تیره و تار کردن و علامت‌گذاری به نحوی استفاده می‌شود که اثرات جانبی احتمالی آن روی افراد غیرنظامی و سازه‌های غیرنظامی کاملاً درنظر گرفته شود.» علاوه‌براین، «این ائتلاف تمام احتیاط‌های مستدل را جهت به حداقل رساندن خطر آسیب رساندن اتفاقی به غیرنظامیان و تخریب سازه‌های غیرنظامی، درنظر می‌گیرد.»
آمریکا پیشتر در عراق از فسفر سفید استفاده کرده بود
هرچند مشخص نیست که آیا آمریکا یا یکی از هم‌پیمانانش از WP در موصل در آن روز استفاده کرده یا نه، اما بر کسی پوشیده نیست که این دولت پیش از این، در عراق از این ماده استفاده کرده بود: بدنام‌ترین مورد در سال ۲۰۰۴ در فلوجه رخ داد که آمریکا قصد داشت این شهر را از نظامیان القاعده بازپس‌گیرد، و اخیراً در پاییز سال گذشته این اتفاق را در عکس‌های روابط عمومی خود به نمایش گذاشت.
پیش از این در آگوست ۲۰۱۶، ویدیویی در یوتیوب بارگزاری شد که نشان می‌داد تسلیحات WP طی حمله‌ای به مناطق تحت نفوذ داعش، شلیک شده است. این مورد قابل اثبات نبود.
در سپتامبر ۲۰۱۶، براساس عکس‌ها و ویدیوهای منتشر شده در اینترنت توسط پنتاگون، واضح بود که آمریکا در حال استفاده از تسلیحات WP در عملیات نظامی در مقابل اهداف داعش در عراق است، موضوعی که خبرنگار واشنگتون پست توماس گیبنز-نف از آن پرده برداشت.
عکس‌های منتشرشده در DVIDS، وبسایت روابط عمومی تحت مدیریت پنتاگون، یک واحد توپخانهی ارتش آمریکا در عراق را در حال استفاده از تسلیحات WP، بهخصوص گلوله‌های ۱۵۵ میلیمتری M825A1 نشان می‌دهد. گیبونز-نف خاطرنشان می‌کند: «توپ M825A1 می‌تواند پرده‌ای از دود ایجاد کند که حدود ۱۰ دقیقه دوام دارد و ۱۱۶ گلوله‌ی آغشته به فسفر سفید را در خود دارد که از ناو شلیک شده و در تماس با هوا خود به خود مشتعل می‌شود.»
عکس های منتشر شده از یک واحد توپخانهی ارتش آمریکا در عراق
کُل جوزف اکروکا به واشنگتن پست گفت که گلوله‌های WP جهت «غربالگری و علامت‌دهی» استفاده می‌شوند، و اینکه استفاده از آنها مطابق با قانون درگیری مسلحانه است – شبیه آنچه Bellingcat تا به اینجا نقل کرده. تفاوت در اینجاست که به‌نظر می‌رسد دقت بیشتری در این اظهارنظر به خرج داده شده است، چراکه می‌گوید «گلوله‌های M825A1 در مناطقی مورد استفاده قرار می‌گیرند که خالی از سکنه‌ی غیرنظامی است و هرگز دربرابر نیروهای دشمن به‌کار نمی‌روند.» این گفته بعدها در اصلاح پاسخی که به Bellingcat داده شده بود، اظهار گشت. در آن زمان از WP جهت تار کردن دید هم‌پیمانان نیروهای کردی پشمرگه در تحرکات‌شان استفاده شد که از پل رودخانه‌ی گور حفاظت می‌کردند.
در اکتبر ۲۰۱۶، سازمان عفو بین‌الملل اعلام کرد که «شاهدان موثق و شواهد تصویری از موشک‌های فسفر سفید در دست دارد که بر فراز ناحیه‌ی شمالی روستای کارِملِشدر حدود ۲۰ کیلومتری شرق موصل منفجر شده‌اند.» این سازمان در همان زمان هشدار داد که WP می‌تواند خطرات مرگباری برای غیرنظامیان فراری داشته باشد. این صفحه در حال حاضر از سایت سازمان حذف شده است.
بحث
یادآوری این نکته اهمیت دارد که WP مثل سلاحهای خوشه‌ای و مین زمینی نیست. برای تشخیص غیرقانونی بودن آن باید به نحوه‌ی استفاده‌اش نگاه کنیم. پیش از انجام این کار، فقط اشاره‌ای کوتاه به نحوه‌ی استفاده‌ی ارتش از WP می‌کنیم.
WP در قالب تجهیزاتی مثل خمپاره‌انداز و توپخانه و نارنجک استفاده می‌شود. تسلیحات WP آتش گرفته و هنگام احتراق دودی حاوی مقداری فرآورده‌ی فسفر نسوز یا سوختنی تولید می‌کنند (بیانیه‌ی سازمان بهداشت جهانی در این مورد رامشاهده کنید.). دود تولیدشده می‌تواند حرکت دسته‌ی سربازان را مختل کند، مبدأ آتش را پنهان سازد، یا اهداف را به نیروهای خودی بشناس‌اند.
یک مثال خوب در این مورد، فیلمی از عملیات نیروهای آمریکایی در افغانستان است که در آن خلبانان A-10 از کنترل زمینی درخواست می‌کنند جهت علامت‌گذاری مواضع دشمن برای شلیک گلوله‌ها، WP را مستقر کند. این قسمت در اواخر ویدیو در حدود ۵:۱۲ قرار داده شده است. در این ویدیو، خلبان از واژه‌ی «ویلی پت» (Willie Pete) استفاده می‌کند که اصطلاحی عامیانه برای فسفر سفید است.
به‌هرحال سلاحهای آتش‌زا می‌توانند صدمات وحشتناکی به بار آورند و هنگام تماس یافتن با پوست انسان موجب سوختگی‌های شدید حرارتی و شیمیایی شوند. از این رو، استفاده از WP باید با احتیاط صورت بگیرد. سازمان عفو بین‌الملل استفاده از WP در مناطق غیرنظامی یا در نزدیکی آنها را به‌عنوان حمله‌ی غیرگزینشی طبقه‌بندی کرده که می‌تواند در زمره‌ی جرایم جنگی محسوب شود. سازمان حقوق بشر، اسرائیل را به‌خاطر گلوله‌باران WP بر فراز نواحی بسیار پرجمعیت غزه، در جریان جنگ اسرائیل و غزه در سال ۲۰۰۹ مورد انتقاد شدید قرار داده بود.
علاوه براین، طبق مقاله‌ای به قلم یک فرمانده، یک ستوان یکم، و یک گروهبان در مجله‌ی میدان توپخانهی ارتش آمریکا در مارس/آوریل ۲۰۰۵، WP در سال ۲۰۰۴ به‌عمد در مناطق حومه‌ی فلوجه توسط آمریکا به‌عنوان «سلاحی روانی علیه شورشیان مخفی شده در خندق‌ها و سوراخ‌های عنکبوت» به‌کار رفته بود. «ما با استفاده از WP، مأموریت «بلرزان و بپز» را درمورد شورشیان اجرا کردیم تا آنها را از مخفیگاه‌شان بیرون بکشیم به این منظور از گلوله‌های انفجاری قویHE نیز بهره بردیم.» محاصره‌ی فلوجه منجر به ویرانی شدید و در پی آن مشکلات انسانی بسیاری شد که تا حدی توسط گروه‌های شورشی مورد بهره‌برداری قرار گرفت تا پشتیبانی از عملیات‌های خود را تقویت کنند.
اگر قوانین درگیری مسلحانه دقیقاً دنبال نشوند، این نوع از استعمال، نگرانی‌های جدی در مورد سوءاستفاده‌ی بالقوه را به‌وجود می‌آورد. استفاده از WP در مناطق پرجمعیت یا نزدیک به آنها، خطرات شدید و درازمدتی برای غیرنظامیان و افرادی ایجاد می‌کند که مستقیماً درمعرض این بقایای سمی جنگی قرار می‌گیرند، همچنین کار بازسازی ازجمله پاکسازی WP به تخصص و تجهیزات ویژه‌ای نیاز دارد.
همانطور که در نقشه‌ی زیر نشان داده شده، محلی که در آن ترکش‌های شبیه به WP یافته شده (سوزن زرد) به یک فضای باز کوچک (دایره‌ی ۱) یعنی چهارسو نزدیک است. این ممکن است منطقه‌ی هدف جهت پنهان کردن حرکت نیروهای خودی در دقیقاً نیم کیلومتری جنوب (دایره‌ی ۲) باشد، یعنی جایی که طبق گزارش‌های آن روز، خط مرزی در موصل بوده است.
احتمالا دایره‌ی ۱ هدف بمب فسفر سفید بوده تا تحرک نیروهای خودی را در محوطه‌ی باز در دایره‌ی ۲ مخفی کند.
اطمینان از اینکه آیا غیرنظامیان در منطقه‌ی الیرموک و حوالی آن حضور دارند یا خیر برای ما حاصل نشد. هرچند با وجود جمعیت زیاد این ناحیه، احتمالاً این نکته نیز مورد توجه بوده است.
به همین خاطر، مارک هیزنی ، مدیر بخش جنگ‌افزار دیده‌بان حقوق بشر، به واشنگتن پست نگرانی خود نسبت به استفاده ائتلاف از مهمات WP به سرکردگی آمریکا – بهخصوص در جنگ موصل- را ابراز کرد.
هیزنی به واشنگتن پست گفته بود: «هنگامی که فسفر سفید در نواحی دارای تمرکز جمعیت و اهداف غیرنظامی مورد استفاده قرار می‌گیرد، بدون هیچ تبعیضی آتش را روی منطقه‌ای وسیع خواهد گشود. نیروهای آمریکا و عراق می‌بایست از مصرف فسفر سفید در مناطق شهری نظیر موصل خودداری کنند چرا که هر منفعت نظامی که از این طریق به‌دست بیاید، دربرابر داغ ننگ سوختگی‌های وحشتناکِ قربانیان غیرنظامی بی‌ارزش است.»
نمی‌توان هیچ اطلاعات چندرسانه‌ای یا متنی یافت که اشاره‌ای به صدمات یا تلفات غیرنظامیان به‌خاطر استفاده از WP داشته باشد.
نتیجه‌گیری
براساس ویدیوی منتشر شده در اینترنت توسط یک خروجی تبلیغات مرتبط با داعش، به نظر می‌رسد ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا در جنگ خود علیه داعش در موصل عراق، از تسلیحات فسفر سفید (WP) استفاده کرده باشد. مشهور است که آمریکا در عراق از WP استفاده کرده و ائتلاف مذکور علیرغم آگاهی از وجود این ویدیو، استفاده‌ی ویژه از WP در موصل را نه تأیید نموده و نه تکذیب کرده. حصول اطمینان از حضور غیرنظامیان در منطقه‌ی هدف قرار داده شده وجود نداشت، اما همان‌‌ظور که پیش از این از قول کارمند دیده‌بان حقوق بشر نقل شد، در هنگام استفاده از WP در منطقه‌ی مسکونی، اهمیت منفعت تاکتیکی و نظامی می‌تواند دربرابر داغ ننگ مصرف WP در مناطق غیرنظامی، رنگ ببازد. هرچند این اظهارنظر در زمینه‌ی حملات صورت گرفته، اما در دیگر موارد استفاده از WP نیز صدق می‌کند. نمی‌توان هیچ اطلاعات چندرسانه‌ای یا متنی محتوی اشاراتی به صدمات یا تلفات غیرنظامیان در هنگام استفاده از WP یافت.
نویسنده‌ی این مقاله از اریک تولر و ویم زوییننبرگ به‌خاطر نظراتشان روی این مقاله تشکر می‌کند. همچنین از اشخاص زیر به‌خاطر کمک به شناسایی اهداف نیز متشکر است: Thomas Gibbons-Neff, Richard Stevens, Marc Garlasco, Frederic Gras, Veli-Pekka Kivimäki, Mike Weber Sr., Donatella Rovera, Peter Bouckaert و و ویم زوییننبرگ. همچنین از کاربر توییتر @MENA_Conflict به خاطر جلب کردن توجهم به این ویدیو و از @Putintin1 به‌خاطر گوش دادن دقیق به عربی صحبت شده در ویدیو و @AfarinMamosta به‌خاطر لینکی که به ویدیوی آگوست ۲۰۱۶ داده بود نیز تشکر می‌کند.
منبع:Bellingcat
استفاده از این مطالب با ذکر منبع آن (سایت جامع) بلامانع است.
در صورت باز نشدن هر کدام از لینک‌های داخل متن، می‌توانید از آدرس:web.archive.org به تصویری از آن صفحات یا سایت‌ها دسترسی داشته باشید.
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید.
دیدگاه خود را ارسال کنید...